บทความโดย นายแพทย์วสันต์ เศรษฐวงศ์

ศัลยแพทย์ระบบทางเดินปัสสาวะ

โรงพยาบาลเลิดสิน

ภาวะโอเอบี คืออะไร?

ภาวะโอเอบีเป็นชื่อที่ทับศัพท์มาจากภาษาอังกฤษ OAB ซึ่งย่อมาจากคำว่า overactive bladder ปัจจุบันยังไม่มีชื่อภาษาไทยที่เป็นทางการสำหรับภาวะนี้ เนื่องจากเป็นภาวะที่บัญญัติขึ้นใหม่ได้ประมาณสิบกว่าปี แพทย์บางท่านอาจเรียกภาวะนี้ว่า “กระเพาะปัสสาวะทำงานไวกว่าปกติ” หรือ “กระเพาะปัสสาวะทำงานไวเกิน” หรือ “กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะทำงานไม่คงที่” เป็นต้น ซึ่งชื่อเหล่านี้ล้วนสื่อความหมายถึงการบีบตัวที่เร็วผิดปกติของกระเพาะปัสสาวะตามความหมายของ overactive bladder ในภาษาอังกฤษ ชมรมควบคุมระบบขับถ่ายปัสสาวะแห่งประเทศไทย (Thai Continence Society, ThCS) ภายใต้สมาคมศัลยแพทย์ระบบปัสสาวะแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ (Thai Urological Association) ได้บัญญัติชื่อภาษาไทยของภาวะ OAB เป็น “กระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกิน” เพื่อเป็นมาตรฐานในการเรียกชื่อความผิดปกตินี้

ผู้ป่วยที่เป็นภาวะโอเอบีต้องมีอาการหลักคือ รู้สึกปวดปัสสาวะฉับพลันและรุนแรงจนต้องไปปัสสาวะทันที โดยไม่สามารถผัดผ่อนได้ (Urgency) โดยบางคนอาจมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่จนมีปัสสาวะเล็ดราดออกมาก่อนไปถึงห้องน้ำ (Urge incontinence) หรืออาการปัสสาวะบ่อย (Frequency) กล่าวคือ ปัสสาวะมากกว่า 8 ครั้งต่อวัน หรืออาการตื่นกลางดึกเพื่อถ่ายปัสสาวะหลายครั้ง (Nocturia) ร่วมด้วยหรือไม่ก็ได้ อาการอาจแตกต่างกันในผู้ป่วยแต่ละราย และสิ่งสำคัญคือผู้ป่วยต้องไม่มีอาการอื่นๆร่วมด้วย เช่น ปัสสาวะแสบขัด ปัสสาวะเป็นเลือด เป็นไข้ เป็นต้น

ภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินหรือโอเอบี (OAB) สามารถพบได้ทั้งกับผู้ชายและผู้หญิง และเกิดได้ในทุกช่วงอายุ แต่จะพบภาวะนี้มากขึ้นเรื่อย ๆ ตามอายุที่เพิ่มขึ้น โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุมากกว่า 40 ปีขึ้นไป อาจพบได้มากถึง 16% ของประชากรกลุ่มนี้ แต่ภาวะโอเอบีไม่ใช่ภาวะปกติของผู้สูงอายุอย่างที่ผู้สูงอายุหลายคนเข้าใจ

แม้ภาวะดังกล่าวไม่มีอันตรายถึงชีวิต แต่ทำให้ผู้ป่วยรู้สึกรำคาญ เป็นทุกข์และกระทบต่อคุณภาพชีวิตและประสิทธิภาพการทำงานได้ สิ่งที่สำคัญภาวะโอเอบีเป็นภาวะที่สามารถรักษาได้ ดังนั้นเมื่อสงสัยว่าตัวเองอาจมีภาวะโอเอบีหรือความผิดปกติเกี่ยวกับการขับถ่ายปัสสาวะ จึงควรรีบไปพบแพทย์

พยาธิสภาพของการเกิดโอเอบี คืออะไร? เกิดอะไรขึ้นกับกระเพาะปัสสาวะของคุณในภาวะ OAB

ปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุที่แน่ชัดของการเกิดภาวะ OAB เชื่อว่าอาจเกิดจากความผิดปกติหลายอย่าง (multifactorial) ของร่างกาย เช่น จากความผิดปกติของกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ (myogenic causes) โดยเกิดการหดตัวแบบอัตโนมัติที่สมองไม่สามารถควบคุมได้ หรือจากความผิดปกติของระบบประสาทที่ควบคุมกล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะ (neurogenic causes) มีการหลั่งสารสื่อประสาที่มากผิดปกติแบบไม่ทราบสาเหตุ ซึ่งความผิดปกติเหล่านี้ส่งผลให้กล้ามเนื้อกระเพาะปัสสาวะเกิดการบีบตัวที่ไวผิดปกติที่ไม่สามารถควบคุมได้ อย่างไรก็ตามความผิดปกตินี้ไม่สามารถตรวจพบโดยการตรวจร่างกาย หรือทางห้องปฏิบัติการทั่วไป ซึ่งเป็นจุดแตกต่างที่สำคัญ ระหว่าง OAB กับภาวะอื่นที่อาการคล้ายคลึงกับ OAB เช่น กระเพาะปัสสาวะอักเสบ นิ่ว หรือเนื้องอกในทางเดินปัสสาวะ เป็นต้น โดยโรคเหล่านี้มักตรวจพบความผิดปกติจากการตรวจร่างกาย หรือทางห้องปฏิบัติการ ขอยกตัวอย่างโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบเพื่อประกอบการอธิบาย ผู้ป่วยโรคกระเพาะปัสสาวะอักเสบจะมีอาการปัสสาวะบ่อย ปวดปัสสาวะฉับพลัน ปัสสาวะแสบขัด แม้อาการเหล่านี้คล้ายคลึงกับ OAB แต่เมื่อตรวจร่างกาย มักพบกดเจ็บที่ท้องน้อย ตรวจปัสสาวะพบเม็ดเลือดขาวในปัสสาวะ หากเป็นภาวะ OAB ต้องไม่มีความผิดปกติจากการตรวจร่างกาย และผลตรวจปัสสาวะปกติ

ภาวะโอเอบี รบกวนชีวิตอย่างไร?

แม้ว่าภาวะกระเพาะปัสสาวะบีบตัวไวเกินหรือโอเอบี (OAB) จะไม่เป็นอันตรายถึงชีวิต โดยอาการเริ่มต้นอาจเป็นเพียงแค่ก่อความรำคาญ หากไม่ได้รับการรักษาอาการอาจเลวร้ายลงจนส่งผลกระทบที่รุนแรงต่อคุณภาพชีวิตในหลายด้าน ตั้งแต่การทำกิจวัตรประจำวัน ความสัมพันธ์ในครอบครัว สุขภาพกายและจิตใจ การเข้าสังคมและความสัมพันธ์ระหว่างสามีและภรรยา รวมถึงความยากลำบากในการประกอบอาชีพ

แม้ว่าภาวะโอเอบีเป็นภาวะที่ไม่ร้ายแรงถึงชีวิต แต่ก็ส่งผลกระทบอย่างมากต่อคุณภาพชีวิตไม่น้อยไปกว่าโรคร้ายแรงหลายโรค เช่น โรคเบาหวาน และความดันโลหิตสูงเป็นต้น ภาวะโอเอบี (OAB) ส่งผลความยากลำบากในการดำเนินชีวิต เช่น ต้องวนเวียนเข้าห้องน้ำบ่อยๆทั้งวัน ต้องวางแผนเรื่องการเข้าห้องน้ำในแต่ละวัน รู้สึกกังวลเมื่อออกจากบ้านไปทำธุระ ออกกำลังกาย หรือท่องเที่ยวพักผ่อนตามสถานที่ต่างๆ เพราะต้องหาห้องน้ำตลอดเวลา แวะเข้าสถานีบริการน้ำมันเพื่อเข้าห้องน้ำตลอดทาง หากต้องรอคิวเข้าห้องน้ำนานหรือไม่สามารถหาห้องน้ำได้ ยิ่งทำให้เกิดความทุกข์ใจมากขึ้น และหมดความสนุกจากการท่องเที่ยว หลายคนจึงตัดสินไม่ออกจากบ้าน เก็บตัวอยู่แต่ในบ้านตลอดเวลา ขณะที่อีกหลายคนมีอาการกลั้นปัสสาวะไม่อยู่มักมีความวิตกกังวลในเรื่องกลิ่นจากปัสสาวะที่เล็ดราด ปัสสาวะเลอะเสื้อผ้าหรือเฟอร์นิเจอร์ พยายามปกปิดอาการเหล่านี้ไว้ ไม่ยอมพบปะสังสรรค์กับเพื่อนฝูงและทำกิจกรรมต่างๆกับครอบครัว เนื่องจากความอับอาย ซึ่งส่งผลสูญเสียต่อความนับถือหรือความมั่นใจในตัวเอง หลีกเลี่ยงการเข้าสังคม จนเกิดเป็นโรคซึมเศร้าตามมาภายหลัง

นอกจากนี้ภาวะโอเอบี (OAB) ยังอาจทำให้การทำงานของผู้ป่วยยากลำบากขึ้น งานต่างๆ ไม่คืบหน้า เนื่องจากการทำงานที่ไม่ต่อเนื่อง เมื่อต้องลุกไปเข้าห้องน้ำบ่อย ๆ หลายคนไม่สามารถนั่งประชุมได้ตลอด ต้องลุกเข้าห้องน้ำบ่อยๆ ส่งผลให้ประชุมได้ไม่ต่อเนื่อง เกิดความเครียดและความวิตกกังวลในการทำงาน หลายคนต้องตื่นนอนในตอนกลางคืนบ่อย ๆ เพื่อเข้าห้องน้ำ ซึ่งนำไปสู่การพักผ่อนที่ไม่เพียงพอ ส่งผลให้ประสิทธิภาพในการทำงานลดลงในเวลากลางวัน

นอกจากนี้ ผู้ป่วยภาวะ OAB อาจปัสสาวะเล็ดราดระหว่างการมีเพศสัมพันธ์ ทำให้พยายามหลีกเลี่ยงการมีเพศสัมพันธ์ ส่งผลให้เกิดปัญหาครอบครัวได้

ปัญหาอื่น ๆ ทางสุขภาพอื่นๆอีกมากมายที่อาจเกิดขึ้นจากภาวะโอเอบี (OAB) เช่น

กระดูกสะโพกหักจากการหกล้มขณะที่รีบไปเข้าห้องน้ำกลางดึก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มผู้สูงอายุ ซึ่งการผ่าตัดรักษากระดูกหักในผู้สูงอายุ อาจนำไปสู่ภาวะแทรกซ้อนอื่นๆได้
ผื่นผิวหนังและการติดเชื้อของผิวหนังบริเวณที่มีการเปียกปัสสาวะบ่อยๆ นอกจากนี้การทำความสะอาดที่มากเกินไปด้วยน้ำและสบู่ ส่งผลให้เกราะปกป้องผิวตามธรรมชาติเปลี่ยนแปลงไป ทำให้แบคทีเรียในทางเดินปัสสาวะเจริญเติบโตผิดปกติ ส่งผลให้เกิดการติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะตามมาได้

ดังนั้น หากสงสัยว่ากำลังมีปัญหาเรื่องอาการของโอเอบี (OAB) อย่ารีรอที่จะพูดคุยกับสมาชิกในครอบครัว และปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญ เพื่อแก้ไขและรักษาอาการภาวะ OAB ให้ดีขึ้น เพื่อกลับมาใช้ชีวิตอย่างมีความสุข

Reference:

[Guideline] Gormley EA, Lightner DJ, Burgio KL, et al. Diagnosis and Treatment of Non-Neurogenic Overactive Bladder (OAB) in Adults: an AUA/SUFU Guideline (2019). American Urological Association. Available at https://www.auanet.org/guidelines/overactive-bladder-(oab)-guideline. Accessed: January 14, 2020.
Abrams P, Cardozo L, Fall M, Griffiths D, Rosier P, Ulmsten U, et al. The standardisation of terminology of lower urinary tract function: report from the Standardisation Sub-committee of the International Continence Society. Neurourol Urodyn. 2002. 21(2):167-78. [Medline].
Wein AJ, Rackley RR. Overactive bladder: a better understanding of pathophysiology, diagnosis and management. J Urol. 2006 Mar. 175(3 Pt 2):S5-10. [Medline].
Stewart WF, Van Rooyen JB, Cundiff GW, Abrams P, Herzog AR, Corey R, et al. Prevalence and burden of overactive bladder in the United States. World J Urol. 2003 May. 20(6):327-36. [Medline].

Hold On To More